Wykład na bardzo trudny temat wygłosił w sobotę doktor Maciej Jeż, od lat zafascynowany Indianami, ich tradycją, kulturą, zwyczajami i historią, członek Polskiego Ruchu Przyjaciół Indian. Swoją pasją i wiedzą na ten temat od lat dzieli się ze słuchaczami Sudeckiego UTW, przybliżając nam mało znane fakty, opowieści o swoich podróżach, prezentując wiele przywiezionych z nich pamiątek, eksponatów i ciekawostek. I zawsze robi to w sposób ekscytujący, świadczący o ogromnej wiedzy, ale też o osobistym zaangażowaniu w poznawanie tego innego i egzotycznego dla nas świata. Jest tez u nas wykładowcą hiszpańskiego, dzielącym się z wiernymi uczniami swoją znajomością tego języka.
Temat był trudny, bo trudno było zrozumieć, pojąć i wytłumaczyć to, co działo się w XIX i XX wieku w Ameryce i Kanadzie w ramach amerykanizacji rdzennej ludności poprzez kulturowa asymilację. Teoretycznie szczytne ideały „zrównania praw i likwidacji klas społecznych” zakładały, że rdzenna ludność musi odrzucić tradycyjny styl życia, nawrócić się na chrześcijaństwo, opuścić rezerwaty i znaleźć wykształcenie i pracę wśród lepszej (białej) klasy.
Sposobem na to miał być system szkól z internatami dla dzieci rdzennej ludności. W Kanadzie, na której skupił się wykładowca, system szkół dla dzieci indiańskich, metyskich i inuickich (eskimoskich) prowadzony był w latach od 1831 do 1998 (!) przez rząd Kanady i kościoły chrześcijańskie (katolicki i protestanckie). Szkoły były przymusowe, dzieci odbierano rodzicom siłą. Zakazywano używania własnych języków, kultywowania tradycyjnych obyczajów i kultury. Dochodziło w nich do licznych nadużyć, kar cielesnych, czasem trudnych do wyobrażenia, wykorzystywania seksualnego i przemocy. Trudno było tego słuchać. Do szkól w sumie, w czasie trwania systemu, trafiło ok. 150 tys. dzieci, z tego ok. 6 tys. w nich zmarło, ale są to dane niekompletne, wielokrotnie zaniżane, dokumentacja fałszowana, a dotychczas odkrywane są nowe, zbiorowe mogiły.
Organizacje rdzennych mieszkańców już w latach 90 domagały się przeprosin i rekompensaty dla ofiar tych praktyk, ale dopiero na początku XXI wieku, w 2005 roku, rząd Kanady ustanowił fundusz odszkodowań dla osób, które przeżyły, a w 2008 powołał komisję do zbadania procederu, opisania go i pojednania z ofiarami. Raport ukazał się w 2015 roku. W 2009 roku kościół katolicki zobowiązał się wypłacić 29 mln dolarów kanadyjskich odszkodowania dla ofiar placówek, ale dotąd wypłacony został niewielki procent tej kwoty.
W 2022 roku papież Franciszek przeprosił za „udział ludzi Kościoła w projektach niszczenia kultury i przymusowej asymilacji” rdzennej ludności.
Ale co z tego wszystkiego wynika? Ksenofobia dalej ma się w najlepsze. Nieuzasadniony lęk i nieufność wobec obcych, brak szacunku dla cudzych praktyk i przekonań, niedopuszczanie do zachowań czy poglądów innych niż własne, dzielenie na lepszy i gorszy sort trwa. Czy człowiek nie mógłby być lepszy?
Tekst Krystyna Bartoszyńska
