Boże Narodzenie – święta poprzedzone okresem oczekiwania zwanym Adwentem. Dorośli i dzieci czekają na te dni z wielką radością już od dnia św. Mikołaja z nadzieją, że pod choinką też znajdą prezenty.
Ubieranie choinki, oczekiwanie na pierwszą gwiazdkę, wzajemne przebaczenie win podczas łamania się opłatkiem, przygotowanie 12 potraw wigilijnych czy pozostawienie wolnego miejsca przy stole – to tylko wybrane tradycje, które towarzyszą nam co roku podczas Świąt Bożego Narodzenia.
Wigilia Bożego Narodzenia
Wigilia to wieczór poprzedzający Boże Narodzenie. Zwyczaj ten podkreśla aschatologiczny sens chrześcijaństwa, czyli oczekiwanie na przyjście Chrystusa. W tradycji katolickiej najważniejszą wigilią jest Wigilia Paschalna, która została uznana przez św. Augustyna za „matkę wszystkich świętych wigilii”. Niemniej nazwa ta na stałe związała się ze świętami Bożego Narodzenia. Wieczór poprzedzający Narodziny Pańskie jest uroczyście obchodzony szczególnie w polskiej kulturze. Wieczerzę rozpoczyna się modlitwą oraz czytaniami z Biblii nawiązującymi do przyjścia na świat Syna Bożego.
Opłatek – symbol pojednania
To niemal najważniejszy moment wigilijnej wieczerzy – przełamanie się opłatkiem z najbliższymi. Zwyczaj ten wiązał się z Eucharystią i trudno dzisiaj określić, kiedy stał się tradycją wigilijnego wieczoru. W Polsce pojawił się na pewno przed XIX w.
Przy wigilijnym stole
Łamiąc opłatek święty,
Pomnijcie, że dzień ten radosny
W miłości jest poczęty.
J. Kasprowicz
Na pasterkę
W Polsce Pasterka jest jedną z ważniejszych tradycji religijnych. Jest to pierwsza Msza Święta Bożego Narodzenia. Stanowi centralny punkt obchodów świąt bożonarodzeniowych. Odprawiana jest w nocy z 24 na 25 grudnia, najczęściej o północy. Jej nazwa pochodzi od pasterzy, którzy pierwsi przybyli do Betlejem, gdzie w stajence narodził się Jezus. Pierwszą Pasterkę odprawiono w VI w. Od tamtej pory ta wyjątkowa Msza Święta stanowi ważny element Świąt.
Hej, kolęda, kolęda!…
Kolędy to niezwykle popularne pieśni związane ze świętami Bożego Narodzenia.
Pieśń – kolęda to utwór wokalny, najczęściej jednogłosowy, o tematyce bożonarodzeniowej, ujęty w ramy pieśni zwrotkowej. Legenda głosi, że pierwszą kolędę zaśpiewał św. Franciszek z Asyżu. Do Polski kolędy przyszły z zachodu i są najpiękniejsze, wyróżniając się bogactwem melodii. Swojski charakter kolęd rozpowszechnili kolędnicy, którzy przebrani z gwiazdą betlejemską, turoniem, lub śmiercią z kosą, chodzili od domu do domu strasząc i śpiewając. Dostawali za to słodycze. Pominięcie domu przez kolędników było złym znakiem, przepowiadając nieszczęście.
Żydzie, żydzie, w Betlejem miasteczku,
Tam On leży, tam On leży w żłobie,
na sianeczku.
L.Rydel, Betlejem polskie.
Choinka
Wiecznie zielone drzewo iglaste jest symbolem życia i odrodzenia, dlatego też chrześcijanie przyjęli je jako symbol zmartwychwstałego Chrystusa. W Polsce choinkowa ozdoba domów stała się popularna na przełomie XVIII i XIX wieku. Zwyczaj strojenia drzewka wigilijnego znany był w Niemczech już od XV wieku, i to stamtąd przywędrował do nas wraz z niemieckimi protestantami.
Każda ozdoba ma swoje znaczenie:
– łańcuch to symbol więzi rodzinnej,
– światełka i lampki chronią przed złymi mocami,
– jabłka nawiązują do drzewa wiadomości dobrego i złego oraz rajskiego owocu, zapewniają zdrowie i urodę,
– dzwoneczki mają przywoływać dobre wiadomości,
– orzechy zawijane w sreberka są symbolem dobrobytu i siły,- aniołki chronią rodzinę i opiekują się domownikami,
Szczególnie ważny jest czubek choinki, który ozdabiany jest gwiazdką, szpicem lub aniołkiem. Wierzono, że czubek choinki pomaga w powrocie krewnych do domu z dalekich stron. Z choinką wiąże się również zwyczaj dawania prezentów. Na początku tradycja ta znana była jedynie wśród bogatej szlachty i mieszczaństwa, dzisiaj jest celebrowana w niemal wszystkich domach.
Jemioła – symbol wieczności
W starożytności o jemiole mówiono, że jest darem bogów. Leczono nią niemal wszystkie choroby. Zawieszona pod sufitem lub włożona do wazonu miała chronić dom przed złymi mocami, zapobiegać pożarom, zjednywać pomyślność rodzinie, przyciągając do niej szczęście i bogactwo. Pod jemiołą wypowiadano życzenia, wierząc, że się spełnią.
Bombka czy bańka?
Kolorowe kule wieszane na gałęziach choinki w zależności od regionu nazywa się bombkami lub bańkami. Pierwsze bombki zrobił Hans Greiner w 1847 r. w Niemczech w mieście Lausch, ponieważ nie było go stać na orzechy, jabłka i cukierki, którymi wtedy ozdabiano choinki. W Polsce bombki pojawiły się w XIX w. Dzisiaj Polska jest najbardziej znaczącym producentem bombek na świecie.
Wigilijne zwyczaje i przesądy
Choć w chrześcijaństwie nie ma miejsca na zabobony, to jednak zwracamy uwagę na pewne sytuacje i z nimi wiążemy przyszłe wydarzenia. Z Wigilią łączy się wiele różnych przesądów, a wszystkie wywodzą się z polskiego folkloru. Czytajmy je z mocnym przymrużeniem oka.
Szczęścia, zdrowia, pomyślności
– W Wigilię nie wolno pożyczać od nikogo pieniędzy, bo to zapowiada pusty portfel przez cały kolejny rok. Dobrze jest natomiast oddać długi lub wręcz pożyczyć komuś pieniądze – wtedy nie będziemy mieć problemów finansowych.
– Nie powinno się także w tym dniu robić zakupów, bo prognozuje to wydatki przez cały rok. Wyjątek stanowi kupno chleba.
– Pomyślność w finansach może nam zapewnić moneta schowana pod talerzem. Niektórzy wkładają w tym celu do portfela łuskę z wigilijnego karpia.
– W Wigilię pierwszym gościem w domu powinien być mężczyzna. Kobieta niestety przynosi nam pecha.
– Przeziębienie wieści kłopoty ze zdrowiem aż do kolejnej Wigilii.
– Nie wolno zamiatać podłóg – mówi się, że w ten sposób można wymieść z domu szczęście.
– Nie wolno niczego naprawiać i zszywać, by przez następny rok nie naprawiać różnych przedmiotów czy sytuacji.
Dookoła stołu
– W niektórych domach stół przewiązuje się łańcuchem lub sznurem. Sznur ten symbolizuje silne więzy rodzinne.
–Niegdyś w czterech kątach izby stawiało się snopki siana, słomę kładło się też w progu domu i pod wigilijnym stołem. Po świętach słomą owijano drzewka w sadach i ogrodach. Dzisiaj z wiadomych powodów zwyczaj ten zanikł, tradycyjnie jednak pod obrusem kładzie się wiązkę sianka. Jest to symbol stajenki, w której urodził się Jezus.
– Położone pod stołem ostre narzędzie ma uchronić ziemię i plony przed gradobiciem i szkodnikami.
– Nieparzysta liczba gości jest pretekstem do zaproszenia kolejnego gościa na świąteczną kolację.
– Do wieczerzy siada się wraz z pierwszą gwiazdką, a czyni się tak na pamiątkę Gwiazdy Betlejemskiej, która prowadziła pastuszków i Trzech Króli do stajenki, gdzie urodził się Boży syn.
– Należy próbować każdej potrawy z wigilijnego stołu, wtedy niczego nam w ciągu nadchodzącego roku nie zabraknie i nie będziemy cierpieć głodu.
– Mak jest symbolem urodzaju, płodności i spokojnego snu. Zjedzony w Wigilię niesie szczęście. Z kolei panny tarły mak, by prędko wyjść za mąż.
– W niektórych domach gospodynie lepiąc uszka do barszczu czerwonego, w dwóch z nich ukrywają dwie rzeczy – w jednym uszku ziarenko grochu, a w drugim moneta, niewielki grosik. Temu, kto trafił na groch, przez cały rok nie grozi głód. A komu trafił się grosik, ten nie będzie miał problemów finansowych.
– Gospodynie idąc na Pasterkę powinny patrzeć w niebo. Rozgwieżdżone prognozowało, że krowy będą dawały dużo mleka.
– Każda panna z kolei niech nasłuchuje szczekania psów, bowiem z tej strony, skąd słychać szczek, nadejdzie jej przyszły mąż.
– W Wigilię o północy podobno zwierzęta przemawiają ludzkim głosem. Tego, kto usłyszy mowę zwierząt, spotka wielkie szczęście.
– I najważniejszy przesąd – jak w Wigilię, tak przez cały rok. Jeśli będziemy w tym dniu uśmiechnięci, szczęśliwi i życzliwi, aż do kolejnych świąt Bożego Narodzenia będzie nam się wiodło.
Szopki w Polsce i na świecie
Szopka bożonarodzeniowa to makieta przedstawiająca miejsce narodzenia Syna Bożego. Nieodzownym jej elementem jest żłóbek z małym Jezusem. Postacie, które się w niej pojawiają, to między innymi Maryja, św. Józef, Trzej Królowie, pasterze, znajdują się także zwierzęta oraz górująca nad wszystkim Gwiazda Betlejemska. Pierwsza szopka powstała w 1223 r. w Greccio.
Współcześnie w okresie świątecznym szopki powstają niemal w każdym mieście.
Krakowskie szopki iw Krakowie, Wambierzycka szopka w Wambierzycach, Żywa szopka na Franciszkańskiej w Krakowie, Jurajska szopka w Olszynie koło Częstochowy, Jasnogórska szopka w Częstochowie, Szopka pełna historii w Warszawie.
Boże Narodzenie na świecie
Austria
O godzinie piątej Austriacy stojąc w oknach dzwonią maleńkimi dzwoneczkami. To znak, że zaraz zasiądą do wigilijnej kolacji. W Wiedniu główną potrawą jest karp, w Karyntii – pieczona kaczka. Oprócz tego na stole są pierniki, gorące kasztany i pieczone migdały.
Czechy i Słowacja
24 grudnia w obu krajach jest dniem postu. W Czechach podczas kolacji jada się zupę grzybową, na Słowacji – kapuśniak. W obu krajach przyrządza się potrawy z ryb (głównie z karpia).
Dania
W Danii niezwykle ważny jest czas Adwentu. Adwentowe wieńce są mocowane do sufitu. Obowiązkową potrawą wigilijną jest pieczona kaczka faszerowana jabłkami i suszonymi śliwkami podana z ziemniakami, buraczkami, czerwona kapustą i konfiturą z żurawin. Na deser słodki ryż z cynamonem lub owocami, polany gorącym wiśniowym sosem.
Finlandia
W tym kraju obchody Świąt rozpoczyna się małymi świętami, obchodzonymi 21 grudnia. Finowie nie przestrzegają postu. Podawane są: szynka, warzywne zapiekanki, sałatki z buraków oraz sałatka śledziowa z buraczkami i śmietaną. Do deserów należą pierniki, placki śliwkowe oraz ryżowy pudding. Tradycyjnym napojem jest grog z czerwonego wina, ziół, rodzynek i migdałów.
Francja
Francuzi nie obchodzą Wigilii, biorą jedynie udział w Mszy Świętej. Do świątecznego obiadu zasiadają 25 grudnia. Główną potrawą jest indyk nadziewany kasztanami oraz pasztet z kaczych wątróbek. Są też owoce morza.
Grecja
Świętowanie u Greków trwa 12 dni aż do sylwestrowej nocy. Świąteczną wieczerzę Grecy jedzą bardzo późno. Przygotowują z tej okazji faszerowanego indyka z pikantnym ryżowo-mięsnym nadzieniem. Nie może zabraknąć Chleba Chrystusa, czyli okrągłego bochenka z orzechami, ozdobionego krzyżem oraz symbolami życia.
Hiszpania
Hiszpanie rozpoczynają świętowanie 22 grudnia loterią, w której można wygrać aż 2 miliony euro. Podstawową dekoracją jest szopka. Wigilijne menu różni się w zależności od regionu. Na wybrzeżu królują ryby, w głębi lądu – jagnięcina, a w Andaluzji – pieczony indyk. Piecze się ciasto Trzech Króli, w którym ukrywa się drobne podarki. Zamiast opłatka wierni dzielą się chałwą.
Niemcy
Świętowanie rozpoczyna się u naszych zachodnich sąsiadów już w czasie Adwentu, Obowiązkowo w każdym domu ustawia się adwentowy wieniec z czterema świeczkami. Właściwe święta zaczynają 25 grudnia. Na obiad podaje się pieczoną gęś, kaczkę, indyka lub dziczyznę.
Wszystkie w/w wymienione znaczenia religijne, tradycje, zwyczaje, ciekawostki – zostały zaczerpnięte z Wydawnictwa Świętego Filipa Apostoła pt.: Wszystko o Bożym Narodzeniu.
Opisy świąteczne różnią się w zależności od podziałów regionalnych, w każdym z wymienionych krajów
W Polsce
Dawniej święta Bożego Narodzenia nazywano „Godami”. Takie określenie występowało jeszcze w XVII i XVIII wieku, – później stopniowo zanikało. Okres świąteczny trwa w zasadzie do dnia 6 stycznia, kiedy to obchodzimy święto Trzech Króli.
W zależności od regionu, zwyczaje świąt różnią się między innymi rodzajem potraw wigilijnych i przesądów. Na ziemie odzyskane przybywali wysiedleńcy ze wschodu, natomiast z południowej części kraju, przyjeżdżała ludność mając nadzieje na lepsze życie. Przywozili ze sobą smak potraw wigilijnych, zwyczajów, wspominając dawne czasy swojego dzieciństwa. Stopniowo obyczaje świąteczne wymieszały się, i młode pokolenie stosuje się nie tylko do starszyzny ale także czerpie wiadomości z TV i internetu.
Pamiętam zapach piernika i pomarańczy,
Kiedy babcia piekła, takie wspaniałe ciasta.
A teraz wnuki, chcą pizzę i kanapki,
Choć babcine wypieki, są przecież najlepsze.
Jak dobrze jest pamiętać zapachy i smaki Bożego Narodzenia wspominając czasy własnego dzieciństwa. Dobrze jest celebrować to, co było najlepszego w życiu każdego człowieka, z łezką w oku powracać do tamtych dni. Oby dawne i nowe obyczaje przynosiły nam szczęście i powodzenie na całe przyszłe lata.
Pozdrawiam Teresa W.
